İNTEQRASİYASI
Fiziki hadisələr Maddələrin təbiətdə və sənaye istehsalatında dövriyyəsi
Fizika və texnika Tullantısız istehsalatların problemləri. Tullantıların istifa
dəsi problemləri. Təsərrüfat fəaliyyətinin ətraf mühitə tə
siri. Təbiətlə insan cəmiyyətinin qarşılıqlı əlaqəsi.
Molekullar. Diffuziya. Sənaye müəssisələri tərəfindən atılmış zərərli maddələ
rin diffuziya və konveksiya yolu ilə yayılması. Mineral güb
rələrin və herbisidlərin qeyri-düzgün saxlanması və isti
fadəs təhlükəsi. Yol verilən konsentrasiya həddi anlayışı.
Ətraf mühitin vəziyyətinə nəzarət.Nohurların səthindəki
neft təbəqəsinin qazların diffuziyasına təsiri.
Maddənin üç halı Suyun təbiətdə dövriyyəsi. Atmosferin müxtəlif
qatışıqlarla çirklənməsi və bunun nəticələri
Molekulların cazibə Suda üzən quşların tük örtüyünün adi suda islanmaması
və itələmə qüvvəsi və neftlə islanması
Cazibə qüvvəsi Atmosferdən Yerə toz və tüstünün zərərli hissəciklərinin
Ağırlıq qüvvəsi. düşməsi halları və onun mümkün nəticələri
Qüvvələrin qarşılıqlı Torpağın münbit qatının kənd təsərrüfatı maşınları
təsiri. Deformasiya. tərəfindən deformasiyaya uğradılması
Sürtünmə qüvvəsi Buz qatının qum-duz qatışığı ilə səpilməsinin zərərli
nəticələri (bitki örtüyünün məhvi,avtomobil şinlərinin
yeyilməsi,boru kəmərlərinin korroziyası)
Çayların və küləyin Tullantısız və yenilənən enerji mənbələrinin istifadə
enerjisi perspektivi. Çaylar və külək enerjisindən səmərəli istifadə. İnsan sivilizasiyasının enerji istehlakı ilə əlaqəsi.
Qaz və mayedə Vahid dünya hava və su okeanları. Küləklər və axınlar.
təzyiq Çirkabların hava və su yolu ilə daşınması
Birləşən qablar, Suvarma və qurutma sistemi, onların mikroiqlimə təsir.
şlüzlər, su boruları Kanalların tikintisində təbiətin tarazlığının pozulması.
Çayların "dönməsinin” nəticələri (Yerdə şirin su
ehtiyatının azalması, ona qənaət etmə zərurəti)
Atmosfer təzyiqi Antropogen amilin təsiri nəticəsində atmosfer havasının
tərkibinin dəyişməsi (konkret istehsalların misalında).
Ozon qatının azalması və bunun nəticələri, tullantıların
atmosferin yuxarı təbəqələrində seyrəlməsi. Siklon və
antisiklon zamanı tullantıların səpələnməsinin xüsusiyyətləri Müəssisələrə fırtına xəbərdarlıqları,
atmosfer havasının çirklənmədən qorunması.
Nasoslar Torpaqların suvarılması, torpaqlardan səmərəli istifadə.
Arximed qüvvəsi. Suya qənaətin vacibliyi. Nohurların səthində neft
Cisimlərin üzmə təbəqəsinin əmələ gəlməsi və onun məhv edilməsi.
şərtləri Çayla ağac axıtmanın ekoloji aspektləri.
Gəmiçilik və onunla bağlı suyun mühafizəsi məsələləri.
Gəmilərin üzməsi Gəmiçiliyin fəlakətli nəticələri: sahillərin dağılması,
balıqların gicəlləndirilməsi, nohurların çirklənməsi.
Neft tankerlərinin qəzaları – ekoloji fəlakət kimi.
Havada üzmə Atmosferin ozon qatının dağılması. Kənd təsərrüfatı aviasiyasının iqtisadi cəhətdən təsirsizliyi və ekoloji cəhətdən zərərliliyi. Aerostatların istifadə edilməsi. Hava nəqliyyatının Yer atmosferinin təmizliyinə təsiri.
İş və güc Güc. FİƏ və müxtəlif mexanizmlərin ekoloji cəhətdən
təhlükəsizliyi
Təbiətdə və texnikada Atmosferdə və okeanda baş verən proseslərdə konvek
konveksiya siyanın rolu. Sənaye sahəsində konveksiya axınlarının ya
ranması. Dartı qüvvəsi. Yüksək borular vasitəsi ilə səpə
ləmə mexanizmi. Siklon və antisiklon zamanı səpələnmə
sinin xüsusiyyətləri. Nüvə müharibəsi zamanı və ya "nüvə
qışı” gəldiyi halda konveksiyanın pozulması. Məişətdə və
texnikada istilik izolyasiyası – enerji resurslarına qənaət
üsulu kimi.
Su ilə isitmə sistemi Su ilə isitmə sisteminin ekoloji aspektləri (İES-dan
çirklənmə)
Şüalanma Yerdə istixana effekti və onun güclənməsinin mümkün
nəticələri. Ekoloji cəhətdən təmiz Günəş enerjisindən
istifadənin perspektivləri.
Xüsusi istilik tutumu Təbii nohurların qurudulması və sünilərinin yaradılması
zamanı təbii-iqlim şəraitin pozulması. Suyun bütün isteh sal sahələrində geniş tətbiq edilməsi. Şirin su ehti
yatının məhdudluğu.
Yanacağın yanma istiliyi Üzvi yanacaq – müasir mərhələdə əsas enerji mənbəyi
kimi. Üzvi yanacaq ehtiyatının məhdudluğu, atmosferin
onun yanma məhsulları ilə çirklənməsi. Müxtəlif yanacaq
növlərinin effektivliyinin və ekoloji cəhətdən zərərsizliyinin müqayisəsi (qaz, maye yanacaq, bərk yanacaq).
Avtomobil nəqliyyatının qaz yanacağı ilə işləməyə keçmə
zərurəti.
İstilik mühərrikləri. Ətraf mühitin atmosferə atılan tullantılar və çirkab suları
DYM. Buxar turbini ilə çirklənməsi. Turşu yağışları. Nohurların, yaşıllığın
məhv olması, memarlıq abidələrinin dağılması, metalla
ın korroziyası. Zərərli tullantıların azaldılması üçün görü
lən tədbirlər. İşlənmiş qazlara nəzarət. İstilik mühərriklə
rinin ekoloji vəziyyətə təsirinə görə müqayisəsi. Təbiətin
mühafizəsi məqsədi ilə istilik mühərriklərinin
təkmilləşdirilməsi.
Elektrik sahəsi Sabit cərəyanın bioloji obyektlərə təsiri. Toxumların və
bitliklərin həyat fəaliyyətinin elektrostimullaşdırılması.
Yaşayış məkanlarının elektrikləşməsinə qarşı mübarizə
(hava ionlaşdırıcıları, havanın rütubətliliyi və elektrikləş
məsi, havanın elektrofiltr vasitəsi ilə təmizlənməsi).
Maqnit sahəsi Təbiət hadisələrinin qarşılıqlı şərtləşdirilməsi. Maqnit
sahəsinin bioloji aspektlərə təsiri. Maqnit biologiyası
anlayışı (maqnit qasırğalarının, maqnit qolbaqların
orqanizmə təsiri, quşların istiqamətlənməsi)
Elektrik mühərriki Elektrik nəqliyyatının inkişaf perspektivləri. Ekoloji
cəhətdən təmiz mühərrik kimi elektrik mühərrikinin
üstünlükləri.
İşıq hadisələri Atmosferin şəffaflığının antropogen amilin təsiri altında
dəyişməsi və bunun ekoloji nəticələri. İqlim dəyişməsi.
Süni peyklər İnsanların istehsal sahəsindəki fəaliyyətinin planetimizin
təbiətinə qlobal təsiri, nüvə energetikasının radioaktiv
tullantılarının təmizlənməsi üçün Yerin süni peyklərinin
istifadəsi.
Enerji Azərbaycanın hidroenergetik resursları. Çayların enerji
sinin istifadəsinin ekoloji problemləri (münbit torpaqların
itirilməsi, yerlərin bataqlaşması, iqlim dəyişməsi, balıq
çılığa təsir və s.).
MKN əsasları Atmosferdə diffuziya yolu ilə müxtəlif maddələrin
yayılması. Atmosfer havasının çirklənmə dərəcə
sinin hündürlükdən asılılığı.
Qaz qanunları Atmosferin tərkibi. İnsanların istehsal fəaliyyətinin
təsiri. Torpağın "nəfəsi” və onun atmosferin çirklən
məsi ilə əlaqəsi.
Temperatur Temperatur - əsas ekoloji amil kimi. Temperatur
dəyişməsinin orqanizmlərin maddələr mübadilə
sinə təsiri.
Havanın rütubətliliyi Havanın rütubətliliyinin əhəmiyyəti və onun bioloji
sistemlərə təsiri. Rütubətlə temperaturun canlı orqa
nizmlərə birgə təsiri. Atmosferin çirklənməsinin ora
dakı buxarların kondensasiyasına təsiri. Dolu ilə
mübarizə.
Kapillyar hadisələri Torpağın strukturu, onun pozulmasının səbəbləri və
bunun qarşısının alınması üçün görülən tədbirlər.
Torpaqda və bitki aləmində kapillyar hadisələri.
Torpağın və suyun mühafizəsi, onların səmərəli
istifadəsi.
Termodinamika Təbiətdə temperatur diapazonu, temperaturun bio
sferə təsiri. İstilik mühərrikləri – atmosferin çirklən
məsinin vasitəli mənbələri. İşlənmiş qazların tərkibi
və toksikliyi, onların miqdarının mühərrikdən asılılığı.
Yerin istilik balansı və onun iqlimə təsiri. Havanın
çirklənmədən qorunması.
Elektroliz Elektroliz zamanı suyun çirklənmədən təmizlənməsi (elektroflotasiya təmizləmə üsulu). Torpağın və qrunt
sularının şoranlılığının onların elektrik keçiriciliyinə görə müəyyənləşdirilməsi üsulu. Elektrofiltrləyici təmizləmə
qurğularının fəaliyyət prinsipi. Elektrolit istehsalının
ekoloji aspektləri.
Yarımkeçiricilər İstilik və işıq enerjisini elektrik enerjisinə çevirən
ekoloji çeviricilər (yarımkeçirici cihazlar). Günəş
enerjisindən istifadə
Radioaktivlik Biosferin nüvə partlayışı məhsulları ilə çirklənməsi
Atom enerjisinin istehsalı.Radioaktiv çirklənmənin
insan orqanizminə təsiri. Təbii mühitlərin radioaktiv
çirklənməsi.
Nüvə energetikası AES-nın nüvə tullantılarının basdırılması problemləri
Nüvə qurğularında təhlükəsizlik texnikası.
Şüalanma dozası Radioaktiv şüalanma – təbii fon səviyyəsindən artıq
miqdarda radioaktiv maddələrin mövcudluğu. Yeni
silah növləri, kənd təsərrüfatında elmi-texniki tərəqqi.
.png "English"){kind=small}
.gif)
.gif)
Milli Parklar - Xüsusi ekoloji, tarixi, estetik və digər əhəmiyyət daşıyan təbiət komplekslərinin yerləşdiyi və təbiəti mühafizə, maarifçilik, elmi, mədəni və digər məqsədlər üçün istifadə olunan təbiəti mühafizə və elmi tədqiqat idarələri statusuna malik olan ərazilərdir.
Bəşəriyyətin müasir yaşayışını ekologiyasız təsəvvür etmək mümkün deyildir. Yazmağı, oxumağı, saymağı bilmədən yaşamaq nə qədər çətindirsə, ekologiyanın əsaslarını öyrənmədən də yaşamaq bir o qədər çətinləşir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə 2010-cu ilin “Ekologiya ili” elan edilməsindən sonra ölkəmizdə ekoloji məsələlərin həllinə diqqəti daha da artırıb.Azərbaycanda bu istiqamətdə görülən işlər, genişmiqyaslı ekoloji proqramların həyata keçirilməsi ekoloji vəziyyətin sağlamlaşdırılmasına yönəldilmişdir. Ölkəmizin hər yerində bu istiqamətdə vacib addımlar atılır.
İlk olaraq ölkəmizin sosial həyatında ən qlobal problem olan EKOLOJİ MƏDƏNİYYƏTDƏN yazmaq qərarına gəlmişik.Çox təssüf edirəm ki, hələ də ətrafımızda Ekologiyan anlayışını küçümsəyən insanlar var. Bunu ölkəmizdə olan EKOLOJİ SAVADın yetərizliyindən irəli gəldiyini düşünürük. Ekoloji mədəniyyət də elə Ekoloji savadın bir hissəsini təşkil edir..gif)